آرامش پیشوایان
آدمی همواره در معرض برخوردها، پیش‏آمدها و سختی‏هاست. هرکس به گونه‏ای با این رخدادها روبه‏رو می‏شود و واکنش نشان می‏دهد. نوع برخورد فرد با این مسائل، نشان دهنده تجربه، درایت و مبانی اعتقادی و اخلاقی اوست. یکی از نشانه‏های بزرگواری، خودساختگی و بلند طبعی انسان، حفظ آرامش و اطمینان واعتدال در برابر این‏گونه رخدادهاست. آرامش، همراه با تحمّل و بردباری قهرمانانه از اصول برجسته اخلاق اسلامی است که سرلوحه شیوه‏های رفتاریِ پیشوایان ما بوده است. در بررسی سیره عملی پیشوایان معصوم، به نمونه‏های جالبی از این ویژگی اخلاقی برمی‏خوریم که حکایات زیر، از آن جمله‏اند.
آرامش در برابر خدا
هنگامی که حضرت امیر(ع) مشغول نماز می‏شد، با همه وجود، متوجّه خدا بود و از دنیا و آنچه در اوست بریده می‏شد؛ به گونه‏ای که فقط در این هنگام می‏شد تیر و تیغ بر جای مانده از جنگ را از بدنش خارج کرد. روزی به پای آن حضرت، تیری اصابت کرد و پاره‏ای از آن در پای ایشان مانْد که درآوردنش مشکل بود. در این باره، حضرت زهرا (س) فرمودند: «هنگام نماز، آن را از پایش بیرون آورید؛ چون در آن حالت، متوجّه آنچه بر او می‏گذرد نیست». آنها نیز چنین کردند.
آرامش در برابر خشونت
حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) در بازار خرمافروشان قدم می‏زد. کنیزی را دید که گریه می‏کند. از او علتش را پرسید. کنیز گفت: «اربابم پولی داد تا خرمایی بخرم. حال که خریدم، می‏گوید مرغوب نیست و می‏خواهد که آن را به فروشنده باز گردانم. فروشنده هم آن را پس نمی‏گیرد».
امام علی(ع) همراه کنیز نزد فروشنده رفت و فرمود: «ای بنده خدا، این زن خادم است و هیچ اختیاری ندارد. پولش را بده و خرما را بگیر». فروشنده مشتی بر سینه حضرت کوبید. امام، مشت آن مرد را تحمّل کرد و چیزی نگفت. در این هنگام همسایگان به او گفتند که این شخص، امیرالمؤمنین است. ناگهان نفس فروشنده در سینه‏اش حبس شد. خرما را از کنیز گرفت و پولش را برگرداند. آن گاه از امام عذرخواهی کرد و گفت: «از من راضی باش و بگذر!». امام(ع) فرمود: «از چه چیز تو بگذرم، وقتی که اشتباهت را اصلاح کردی؟».
آرامش در برابر گستاخی
پیرمردی امام حسن(ع) را سوار بر مرکب دید و آنچه توانست از آن حضرت بدگویی کرد. سپس امام پیش آمد و سلام کرد و در حالی که لبخند بر چهره داشت به او فرمود: «ای پیرمرد! گمانم غریب هستی؟ گویا در بعضی امور به اشتباه افتاده‏ای. اگر از ما رضایت‏طلبی، از تو خشنود می‏شویم. اگر چیزی از ما بخواهی، به تو عطا می‏کنیم. اگر از ما راهنمایی بخواهی، تو را راهنمایی می‏کنیم. اگر برای برداشتن باری کمک بخواهی، بار تو را برمی‏داریم. اگر گرسنه باشی، تو را سیر می‏نماییم. اگر برهنه باشی، تو را می‏پوشانیم. اگر نیازمند باشی، تو را بی‏نیاز می‏کنیم. اگر گریخته باشی، به تو پناه می‏دهیم. اگر حاجتی داری، آن را برآورده می‏کنیم. اگر به خانه ما بیایی، تا هر وقت بخواهی مهمان ما خواهی بود...».
هنگامی که پیرمرد، این سخنان مهرانگیز را از امام حسن(ع) شنید، دگرگون شد و گریه کرد و گفت: «گواهی می‏دهم که تو خلیفه خدا در زمینش هستی. خداوند آگاه‏تر است که مقام رسالت خود را در وجود چه کسی قرار دهد. تو و پدرت مبغوض‏ترین افراد نزد من بودید؛ ولی اینک تو محبوب‏ترین انسان نزد من هستی».
سپس او مهمان امام شد و پس از مدّتی، در حالی که محبّت خاندان نبوت در قلبش جا گرفته بود، از محضر آن امام، مرخّص شد.
یکی از بستگان امام صادق(ع)، به خاطر موضوعی، در غیاب آن حضرت، نزد مردم از آن بزرگوار، بدگویی می‏کرد. امام(ع) همین که توسط شخصی، از بدگویی او با خبر شد، بدون عکس‏العمل شدید و با آرامش خاصّی برخاست، وضو گرفت و به نماز ایستاد. یکی از حاضران می‏گوید: گمان کردم که حضرت می‏خواهد آن شخص را نفرین کند؛ ولی دیدم ایشان بعد از نماز، چنین دعا فرمود:
«خدایا! من حقّم را به او بخشیدم، تو از من بزرگوارتر و بخشنده‏تری، او را به من ببخش و کیفرش نکن».
آن شخص در ادامه می‏گوید: از آن پس می‏دیدم که آن حضرت همچنان وی را دعا می‏نمود و من از آن‏همه بزرگ‏منشی و مدارای امام، شگفت‏زده شدم.
آرامش در جنگ
حضرت امیر(ع) در جنگ جمل، پرچم را به پسرش محمّد بن حنفیه سپرد و او را در جلوی لشکر قرار داد. امام حسن(ع) را در سمت راست و امام حسین(ع) را نیز در سمت چپ لشکر گماشت و خودش پشت پرچم، بر مرکب رسول خدا(ص) ایستاد. محمّد بن حنفیه می‏گوید: «پس از مدّتی دشمن به ما نزدیک شد و یکی از لشکریان ما را به شهادت رساند. من متوجّه امیرالمؤمنین(ع) شدم ودیدم که به خواب سنگینی فرو رفته است. به او گفتم: «ای امیر مؤمنان، در چنین وضعیتی می‏خوابی! دشمن با نیزه به ما حمله برد و یکی از یاران ما را کشت». سپس امیرالمؤمنین فرمود: «می‏بینم مانند دوشیزگان ناله می‏کنی. این پرچم، پرچم رسول خداست». سپس پرچم را از من گرفت و در حالی که جهت باد به سوی ما بود، آن را تکان داد. ناگهان جهت باد به طرف دشمن عوض شد. پس از آن، آستین‏هایش را بالا زد و به سوی دشمن حمله کرد و آنچنان بر آنان سخت گرفت که شمشیر آن حضرت خم شد».
در موقعیت حسّاس جنگ جمل، در حالی که امام علی(ع) لشکر دشمن را شکافته بود و به سختی می‏جنگید، به عقب برگشت و فرمود: «آب، آب!». مردی با مشک کوچکی از عسل آمد و به امام گفت: «آب در این وضعیت برای شما مناسب نیست؛ امّا از این عسل به شما می‏دهم». امام، مقداری از آن چشید، سپس فرمود: «عسل تو از نوع طائفی است». آن مرد گفت: «به خدا قسم کار شما عجیب است ای امیر مؤمنان! در چنین روزی که جان‏ها به لب رسیده، شما عسل طائف را از غیر آن می‏شناسید». علی(ع) فرمود: «به خدا قسم، تاکنون چیزی در دلم دلهره نیفکنده و هیچ چیز مرا به وحشت نینداخته است».
در هنگام ظهر عاشورا که جنگ به جای حساس خود رسیده بود، یکی از یاران به امام حسین(ع) گفت: «جانم فدایت! می‏بینم دشمنان به شما نزدیک می‏شوند. به خدا قسم کشته نخواهی شد مگر آن که پیش از شما کشته شوم! دوست دارم هنگامی که به ملاقات خدا می‏روم، نماز ظهر را خوانده باشم». امام(ع) به آسمان نگاه کرد تا ببیند آیا وقت نماز شده است یا نه. سپس فرمود: «یاد نماز کردی. خداوند، تو را از نمازگزاران و ذاکران قرار دهد. آری، اکنون اوّل وقت نماز است». سپس فرمود: «از دشمن بخواهید برای برگزاری نماز، دست از جنگ بکشد». سپاه دشمن، پذیرفت؛ امّا حصین (از فرماندهان دشمن) گفت: «نماز شما پذیرفته نیست». حبیب بن مظاهر در پاسخ وی گفت: «گمان کردی نماز خاندان رسول خدا پذیرفته نیست؛ ولی نماز تو مورد قبول است؟!».
سپس نماز ظهر را با امام حسین به جماعت برگزار کردند. هنگامی که سعید بن عبدالله حنفی دید که دشمن به امام نزدیک می‏شود، جلوی امام ایستاد تا ایشان را از اصابت تیرها در امان بدارد. تیرها به سعید اصابت می‏کرد تا این که جراحات وی شدید شد و بر زمین افتاد.
آرامش برای هدایت
در جنگ جمل، مردی از بادیه‏نشینان عرب، نزد امیرالمؤمنین علی(ع) آمد و گفت: «شما می‏گویی که خدا یکی است؟». اطرافیان به او اعتراض کردند و گفتند: «ای اعرابی، آیا نمی‏بینی امیرالمؤمنین گرفتار است و دل مشغولی‏های بسیار دارد». امام فرمود: «رهایش کنید تا سؤالش را بپرسد. آنچه این اعرابی می‏خواهد، همان است که ما از دشمن می‏خواهیم (یعنی به‏همین دلیل با آنها می‏جنگیم)». سپس با حوصله و آرامش، پاسخ مفصّل و کاملی به وی داد.