چگونه در زندگی تغییر ایجاد کنیم؟
فکر می‌کنید چطور می‌توانیم رفتار و زندگی مان را تغییر دهیم یا یک عادت بد را ترک کنیم؟...
اگر  می‌خواهید مشکلات‌تان را حل کنید، باید برای تغییر عادت‌ها و روش‌های فکر کردن، برخورد فعال داشته باشید. برای مثال، شما ممکن است بخواهید وزن‌تان را کاهش دهید و یا یک شغل بهتر پیدا کنید و یا یک کار مشکلی را به انجام برسانید و یا درصدد تغییر روابط تان با سایر افراد باشید.
این مشکلات سخت و زیاد هستند. برای موفقیت در اجرای آنها می‌توانید از این روش کمک بگیرید که آنها را به هدف‌های کوچکتر تقسیم کنید. از اولین موردی که پیش می‌اید شروع کنید. بعد از آن، هدف‌های جدید را مورد توجه قرار دهید. شما نمی‌توانید لیست کاملی از همه هدفهایی که در حال تغییر هستند، تهیه کنید.
هر هدفی باید به روشنی تعریف شود. برای مثال اگر شما بخواهید وزن‌تان را کاهش دهید، ممکن است از اینجا شروع کنید که تصمیم بگیرید در این رابطه تمرین هایی را دنبال‌کنید.اما باید برای انجام این کار، برنامه شما به روشنی تعریف شده باشد.
بهتر است مشخص کنید که قصد دارید 30 دقیقه در روز پیاده‌روی کنید. شاید عاقلانه‌تر باشد که از خودتان انتظار بهترین برخورد در هر موردی را نداشته باشید. برای مثال شما می‌توانید تصمیم بگیرید که به جای 30 دقیقه در روز، در 3 روز هفته، حداقل 30 دقیقه پیاده‌روی داشته باشید. در این برنامه، امکان موفقیت بیشتری برای شما هست چون ممکن است هر روز نتوانید این کار را دنبال کنید.
اگر شما بخواهید به یک شانس و فرصت بزرگ دسترسی پیدا کنید، این عقیده خوبی است که آن را به یک سری هدف‌های کوچک تقسیم کنید که قدم به قدم به هدف نهایی‌تان نزدیک شوید. برای مثال، اگر خانه شما کثیف و بهم‌ریخته است و شما از انرژی لازم برخوردار نیستید که همه جای آن را فورا تمیز کنید، شما می‌توانید تصمیم بگیرید 30 دقیقه در روز به این کار بپردازید یا هر روز شنبه، یک اتاق را تمیز کنیدو سرانجام پس از چند هفته شما می‌توانید یک خانه تمیز و زیبا داشته باشید.
این تغییرات کوچک در روش‌های زندگی، آن هم در زمانی طولانی تر اغلب خیلی آسانتر از ایجاد تغییرات بزرگ فوری است.
برای مثال ممکن است تغییر کامل عادت‌های غذایی کار سختی به نظر برسد. اما اگر شما گام اول را بردارید، پس از چند گام، متوجه خواهید شد که خیلی بیش از آنچه در ابتدا فکر می‌کردید امکان آن هست به این تغییرات دست یابید.

تصویر ذهنی روشنی از سلامت جسمی و روانی مطلوب داشته باشید. زمانی که فشارهای عصبی مانند خشم، تنفر و کینه افزایش پیدا می‎کند، فعالیتها ی فیزیکی مانند پیاده روی با سرعت، دوچرخه سواری، نرمش عضلانی و سایر فعالیتهای ورزشی می‎تواند از شدت این فشارها بکاهد
1- درباره مشکلات جزئی زندگی نگرانی مستمر نداشته باشید.
تصویر ذهنی روشنی از سلامت جسمی و روانی مطلوب داشته باشید. زمانی که فشارهای عصبی مانند خشم، تنفر و کینه افزایش پیدا می‎کند، فعالیتها ی فیزیکی مانند پیاده روی با سرعت، دوچرخه سواری، نرمش عضلانی و سایر فعالیتهای ورزشی می‎تواند از شدت این فشارها بکاهد.
2- ذهنتان را از نگرانی‎ها و بی‎قراری‎ها پاک کنید.
درباره مسائل لذت بخش فکر کنید و به خاطر برخورداری از نعمت سلامتی، شاکرباشید.
3- زندگی کوتاه است ! آن را در آغوش بگیرید ! از آن لذت ببرید و به آن احترام بگذارید! لبخند بزنید و با صدای بلند بخندید.
خندیدن نه تنها فشار عصبی و تشویش را کاهش می‎دهد، بلکه به طول عمر نیز می‎افزاید. زمانی که احساس فشار و اضطراب می‎کنید، یک فیلم خنده دار ببینید، یک کتاب خوب بخوانید و با بعضی از دوستان شوخ طبع خود تماس بگیرید.
4- نگرش مثبت داشته باشید.
نگرش مثبت سطح آسیب پذیری فرد را در برابر تصادف و بیماری‎های ناشی از فشار عصبی مانند نارسایی‎های قلبی را کاهش می‎دهد.
5- تغییرات هر چند کوچکی را در زندگی خود ایجاد کنید.
درمیان فعالیت‎های روزان ، یک فنجان چای بنوشید و یک دوش 30 دقیقه‎ای بگیرید. بهتر است یک سرگرمی برای لذت بردن پیدا کنید.
6- خواب شبانه خوبی داشته باشید.
یک خواب عمیق آرامبخش باعث رفع خستگی سلسله اعصاب و " خنک شدن " مغز می‎شود. از این طریق جلوی بیماری‎های ناشی از فشار عصبی را می‎گیرید.
7- از خودتان زیاد انتقاد نکنید.
هیچ کدام از ما انسانها کامل نیستیم، به جای توجه به کمبود ها، به ویژگی‎های مثبت شخصیت خود توجه کنید.آنها را پیدا کنید و پرورش دهید.
8- اهداف جدید و واقع بینانه‎ای انتخاب کنید.
برای نمونه شما می‎توانید نقاشی کردن، ظریف کاری روی چوب، سفال سازی و ... را در برنامه زندگی خود قرار دهید. همه ما برای بیدار شدن از خواب و آغاز فعالیت روزانه، نیاز به دلایل مثبت و انگیزه‎های لذت بخشی داریم، لذا مشاهده لیست اهداف روزانه، در دسترسی آسان به آن اهداف به ما کمک می‎کند.
9- از تمرین‎های مختلف آرام سازی استفاده کنید.
آرام سازی در کسب انرژی جسمی و روانی به ما کمک می‎کند. برا ی این کار با دقت و به آرامی عضلات و ماهیچه‎های بدن خود را سفت و سپس آنها را شل کنید.

مفهوم شادی
به راستی چه کسی را شاد می‏دانید؟ آیا شادی یعنی دست‏افشانی و پایکوبی و دست انداختن دیگران و شوخی و مزه‏پرانی؟ یا شادی به معنای نشاط و سرزندگی است و آمادگی برای تلاش و پیشرفت؟
بسیاری را دیده‏اید که بر روی سن تئاتر و پرده سینما و صحنه زندگی، شاد و خوش و سرحال می‏نمایند و چون به ژرفای روحشان بروی، با خود نیز مشکل دارند و فقط با لبان خویش می‏خندند و از درون، نشاط ندارند. اشتباه نشود! من منکر لبخند و چهره گشاده و روی باز و خوش نیستم، بلکه اینها را تنها یکی از نمودها و نشانه‏های شادی می‏دانم که به گونه همیشگی و ضروری هم نشان دهنده شادی نیستند. شادی واقعی، درون را فراخ می‏دارد و سپس طلیعه آن بر لبْ پدیدار می‏شود. شادی درونی، انرژی‏های متراکم در لایه‏های زیرین روح را بیرون می‏کشد و آنها را به شکل انرژی جنبشی و در حرکت و خروش و تلاش و کوشش، آزاد می‏کند. به فرموده امیر مؤمنان: «سُرور، روح را گشاده می‏دارد و نشاط را از درون به سطح می‏آورد و غم، عکس این کار را می‏کند».
انسان شاد، بر واقعیت‏های تلخ زندگی چشم نمی‏بندد و آنها را انکار نمی‏کند و به هنگام رویارویی با سختی‏ها و مشکلات، به بی‏خیالی فرو نمی‏رود. او خواستار فرار و بی‏خبری و پناه بردن به وسایلی برای لحظه‏ای فراموشی نیست، بلکه او این سختی‏ها را فرصت ارائه قابلیت می‏بیند و مشکلات را نیروی مقاوم، تا طبق اصل فیزیک، بتواند کار ایجاد کند. اصطکاک را به خاطر آورید. بسیاری از آن ناراحت‏اند؛ اما تا نباشد، راه رفتن و دویدن و حرکت ماشین، تحقق نمی‏پذیرد و دلیل آن هم درماندن همه، روی یخ و برف است.
انسان مورد نظر اسلام، انسان نشاط و حرکت و خسته نشدن است و از دل سیاهی غم، ستاره لبخند را برون آوردن. انسان شاد، خوش‏خیال نیست ؛ اما خوش‏گمان است. او بیهوده نمی‏خندد؛ اما امیدوارانه لبخند می‏زند. او دچار توهّم و خیال نیست؛ اما مثبت‏اندیش است و سرانجام، او فقط به خود و شادی خود نمی‏اندیشد، به شاد کردن دیگران هم می‏پردازد.
شادی و شاد کردن
انسان مسلمان، هستی را هدفمند می‏بیند، خدا را ناظر و مدیر و مدبّر می‏داند و نیز او را دوستدار خود، و این همه زمینه بیم نداشتن از آینده و خو گرفتن با دنیا و دوست شدن با طبیعت را برای او فراهم می‏آورد، اگر ما بدانیم که همه کارهای خدا برای سودرساندن به ما و همه هستی در جهت خیر و کمال ماست.
از چه غمگین می‏شویم؟! اگرچه لحظه‏هایی، ظاهر برخی چیزها تلخ و گزنده است و همچون نیش، به زخم قلب فرو می‏رود، اما با آگاهی از پاکیِ بر آمده از هر سختی و مصیبت تحمل آن و با اندک درنگ، می‏توانیم آن را جامی شیرین بیابیم: شراب شادی، چهره ما را دوباره گلگون کند و سرخی شور را بر زردی غم و بیم، چیره کند.
کسی منکر این نیست که در نخستین لحظه‏های زلزله و بمباران و تصادف و سرقت، نمی‏توانیم لبخند بزنیم، اما می‏توانیم در ساعاتی بعد، غم فروخورده را از رگ‏های تاک درون، بالا کشیم و با شهد صبر و تحمّل، آن را شیرین‏ترین نوشیدنی روح کنیم. در این لحظه‏ها اندیشیدن به دیگران هم ثمربخش است. غم دیگران زدودن و محبّت خویش را نثار کردن، از دو سو، شادی را افزایش می‏دهد: اوّل، مجموع شادی گروه و جامعه را افزایش می‏دهد و به سبب ارتباط دوسویه و تعامل فرد و اجتماع، بخشی از آن، به من باز می‏گردد؛ دوم، به دلیل ساختار روح انسانی، شادکردن دیگران، موجب افزایش مستقیم شادی شخص شاد کننده می‏شود. هم تجربیات انسانی بر این مطلب گواهی می‏دهند و هم پیش‏تر از آن، روایات رسیده از امامان معصوم)ع(. شما لذّت خوردن فلان غذا را چند سال در کام خود دارید و همین را با شادیِ دادن یک سیب به کودک همسایه مقایسه کنید و یا هل دادن ماشین فرسوده یک غریبه و به خاطر سپردن لبخند تشکرآمیز او را از پشت پنجره باران خورده‏اش.
امام صادق)ع( می‏فرماید: «هر مؤمنی که گره از کار مؤمنی دیگر بگشاید و او را از سختی بیرون کشد، خداوند نیز کار او را در دنیا و آخرت آسان می‏کند. و او با دلی خوش و خرّم، محشور می‏شود و اگر این شادی‏بخشی را به کودکی یتیم نثار کرده باشد، شادی‏اش، راهنمای بیرون‏برنده از تنگناهای محشر و رهنمون کننده به‏سوی خانه ویژه‏اش در بهشت، یعنی سرای سرور و خانه شادی می‏شود».(24) و سعدی چه زیبا این نکته را به شعر کشیده است:
یکی خارِ پای یتیمی بکند
به خواب اندرش دید صدر خُجند
همی گفت و در روضه‏ها می‏چمید
کز آن خار، بر من چه گل‏ها دمید!
آری، الگوی دین برای یک انسان شاد، انسانی است با روی گشاده، غم خویش فرو خورده و به شاد کردن دیگران پرداخته و به سان ستاره، درون پُر از سوز و برون به شادی و چشمک. چنین کسی تنها به شادی خود اهمّیت نمی‏دهد؛ چون می‏داند که شادی عمومی، شادی او را هم به ارمغان می‏آورد و می‏فهمد که «دست‏افشانی» در کنار «دست گدایی» و «پایکوبی» در نزدیکی «پای در بند»، حقیقی و همیشگی نیست ؛ بلکه دست دیگران را گرفتن و برای بهروزی خود و دیگران پا بفشردن، و بند از دیگران باز نمودن، شادمانی روحی را تحفه این راه هموار می‏کند.
شادی‏های مانا و شادی‏های خیالی
به من اعتراض کنید و بگویید: بسیاری را دیده‏ایم که تنها به خود می‏اندیشند و از همه مواهب واقعی و خیالی سود می‏جویند و می‏خورند و می‏پوشند و خوشی می‏کنند و حتی بر دیگران هم بند می‏نهند و به حیله و حُقّه، مال یتیمان را می‏خورند. و من می‏پرسم: آیا اینان انسان مانده‏اند و یا تغییر ماهیت داده‏اند؟ آیا سعدی این بی‏غمان از محنت دیگر آدمیان را انسان نامیده است و آیا ما با مراجعه به خود نمی‏توانیم به این نکته برسیم که گوشه‏ای از وجود ما، با دیگران ارتباط دارد و به آنها پیوسته است؟
و باز می‏پرسم، آیا این شادی‏ها می‏پاید و می‏ماند؟ چگونه می‏تواند مقام و موقعیت و مال از دست رفتنی و موّقت و ناپایا، شادی همیشگی و جاودان به ارمغان آورد؟ چگونه چیزی که خود، همیشه و محکم و استوار نیست، وابسته و دلبسته آن، همیشه بپاید؟ تنها غفلت ما از نگریستن به آغاز و پایان و اندکی دورتر، فرجام و نهایت این خوشی‏های ظاهری است که سبب به اشتباه‏افتادن ما می‏شود و چند صباحی ریخت و پاش و ولخرجی و خوشی ایام کوتاه و محدود جوانی را شادمانی روحی می‏دانیم.
امام علی)ع( به ابن عباس همین پیام را می‏دهد که: «مباد به جز آنچه در نهایت به تو می‏رسد، شادی کنی!» و مباد که ما آخر و نهایت کار را در همین دنیا جستجو کنیم!
اِبراز شادی
احادیث متعددی ما را به ابراز شادی و پوشاندن غم، توصیه کرده است و مؤمن را گشاده‏رو و خندان، و منافق و کافر را اخمو و ترشروی دانسته‏اند. پیشوایان ما سرور مؤمن را در چهره‏اش و غم او را در دلش می‏خواسته‏اند و گشاده‏رویی را خوی نیکان، گونه‏ای پذیرایی از مهمان، خیر رساندن به دیگران، از میان برنده کینه دشمنان و رشته جذب کننده دوستان می‏دانسته‏اند.
گاه امامان ما (ع) از اصحاب خود سراغ می‏گرفتند و از وجود خنده و شوخی در میان آنان می‏پرسیدند و اگر شاد نبودند، توصیه به مزاح و شوخی می‏کردند و آن را از لوازم خوشخویی می‏دانستند و به رفتار پیامبر(ص) استشهاد می‏کردند. آنان خود از طریق لبخند و مزاح، این شادی را ابراز می‏کردند و تنها حدّی برای آن در نظر می‏گرفتند. یک حدّ در اندازه شوخی بود که افراط در آن را گونه‏ای سبکسری و موجب از میان رفتن هیبت و وقار انسان می‏دانستند و حدّ دیگر در محتوای آن. پیشوایان ما خواستار آن بودند که ما شوخی کنیم، اما با شوخی خود به کسی آزار نرسانیم؛ به خنده و گفتگوی فرح‏انگیز بپردازیم، اما کسی را نترسانیم و همچنین دروغ و مسخره کردن دیگران در میان نباشد. رعایت این حدود، خود به خود شوخی را تقلیل می‏دهد اما آن را از بین نمی‏برد.
شوخی، روغن روان کننده چرخ زندگی است و همچون آن، صلابتی لازم دارد و اندکی روانگر. نمی‏توان این دو را جا به جا کرد. اگر بیشترینه چرخ از مایع روان ساخته گردد و اندکی صلابت و جدّیت، برپا نمی‏ایستد و به حرکت نمی‏افتد. زندگی بر مدار جدّیت و کوشش می‏چرخد و گاه به اندازه لازم، تنفس‏ها و شوخی‏هایی می‏طلبد و اینها هم برای گرفتن انرژی بیشتر و حرکت سریع‏تر و روان‏تر، و هم از این رو، آن جا که خود مانعی می‏شود، دیگر فلسفه وجودی خود را از دست می‏دهد. ما از شادی و شوخی، ارتباط بهتر با خود و اجتماع را انتظار داریم و آن جا که شوخیِ ما آزاررسان و یا ترسناک و همراه دروغ و حقّه است، این انتظار، برآورده می‏شود؟
آیا کسی که با ارسال ویروس رایانه‏ای، همه زحمات چند ماهه دوستش را دستخوش اختلال می‏کند، می‏تواند ادعای دوستی و شوخی کند؟ آیا از کسی که در مجلسی دوستانه، دستش انداخته‏ایم و با ریشخند کردن او، دیگران را خندانده‏ایم، می‏توان انتظار تلافی و انتقام‏گیری نداشت؟!
شخصی می‏گوید: با پیامبر اکرم(ص) در مسجد نشسته بودیم. فردی وارد شد و فراموش کرد که کفش‏هایش را همراه خود ببرد. مردی آمد و آنها را برداشت و پنهان کرد. صاحب کفش به دنبال آنها گشت و کسی راهنمایی‏اش نکرد و در پایان، همان مرد، کفش‏هایش را نشان داد و در پاسخ پیامبر(ص) گفت: «از سر شوخی چنین کردم» و پیامبر(ص) چند مرتبه فرمود: «پس با هراس و ترس مؤمن چه می‏کنی؟!».
گفتنی است ما شادی‏های دسته جمعی را رد نمی‏کنیم. عروسی‏ها و جشن‏های همگانی همه از نظر اسلام مقبول‏اند و باید هم با شادی همراه باشند، اما شادی خردمندانه و نه بیرون برنده از راه درست زندگی.
ابراز شادی به شکل کف زدن، سرود خواندن، هلهله و مسابقه، همه آزاد است و حتی برخی از آنها در حضور معصوم(ع) هم صورت گرفته است ؛ اما هیچ یک، همراه آزار رساندن به دیگران، راه بر دیگران بستن، دیگران را از خواب پراندن و شیشه شکستن و هرزه‏درایی و بی‏ادبی و تجاوز به حقوق دیگران نبوده است.
اسلام، دین خرد و فطرت است و تنها شوخی و شادی‏ای را اجازه می‏دهد و توصیه می‏کند که سازگار با فطرت و یاور زندگی باشد و نه غفلت‏زا و باری بر دیگر بارها.
اسلام می‏گوید: شاد باشید از درون و ابراز شادی کنید در برون، و دیگران را شاد کنید و تنها به خود نپردازید تا به شادی حقیقی دست یابید و برای ابراز شادی و شاد کردن دیگران، راه‏ها و ابزارهایی کارآ، بی‏خطر و بی‏آزار بجویید.

 کلید شادی جوانان
اگر بین 13 تا 24 سال داشته باشید، چه چیزی باعث شادی شما خواهد شد؟
نتایج یک نظرسنجی جدید  نشان می‌دهدکه برخلاف تصور معمول ،درا ین گروه ،روابط خانوادگی مهمترین عامل شادی است.
به گزارش آسوشیتدپرس در یک نظرسنجی با بیشتر از 100 سوال از بیش از 1200 نفر فرد 13 تا 24 سال در مورد ماهیت شادی  ، "گذراندن وقت با خانواده" در راس پاسخ‌ها قرار گرفت.
در رده ی دوم میان پاسخ‌ها ، گذراندن وقت با دوستان و پس از آن ، گذراندن وقت با یک فرد مهم دیگر بود. تقریبا سه چهارم افراد جوان گفتند که رابطه‌شان با والدین‌شان باعث شادی آنها می‌شود.
تعداد زیادی از جوانان به خصوص جوانان طبقه متوسط و زنان ، بیش از مردان احساس استرس می‌کردند.
شاید فکر کنید که پول ارتباط مستقیمی با شادی دارد. در این نظرسنجی به پول به عنوان یک عامل مجزا برای شادی اشاره نشده بود، هر چند افراد با بیشترین درآمد خانوادگی عموما زندگی شادتری داشتند.
با این حال داشتن والدین تحصیل‌کرده نسبت به درآمد ، عامل پیش‌بینی‌کننده قوی‌تری برای شادی بود.
نزدیک به نیمی از پاسخ‌دهندگان گفتند که مذهب و مسائل معنوی برای‌شان بسیار اهمیت دارد.
جالب اینکه اغلب این جوانان معتقد بودند که ازدواج باعث شادی آنها می‌شود و می‌خواستند روزی ازدواج کنند. اغلب آنها می‌خواستند روزی بچه داشته باشند.
بالاخره هنگامی که از این جوانان نام قهرمانان‌شان را پرسیدند، حدود نیمی از آنها از یک یا هر دوی والدین‌شان نام بردند. و مادرها اندکی جلوتر از پدرها قرار داشتند.

راهی به شادی
شادی چیست؟
روان‏شناس برجسته، دیوید مایرز، نویسنده کتاب «به دنبال شادکامی؛ چه کسی شاد است و چرا؟»، شادی را چنین تعریف می‏کند: حس خوشی؛ احساس اینکه زندگی، در کل به خوبی و خوشی ادامه می‏یابد
صرف نظر از اینکه هر فرد در چه مرحله‏ای از زندگی قرار داشته باشد، تداوم حالت شادکامی و نشاط، احتمالاً اهمیت عمده‏ای برای او دارد. به نظر می‏رسد که فلاسفه قدیم و مفسران جدید، هیچ کدام قادر به ارائه تعریف دقیق و روشنی از شادکامی و نشاط نبوده‏اند. در سالهای اخیر، علم روانشناسی تعریف تردیدآمیزی از نشاط کرده است که سرآغازی است برای اینکه بدانیم چگونه می‏توان آن را افزایش داد.
ادوارد دینر به این نتیجه رسیده است که شادکامی و نشاط، ترکیبی است از: وجود عاطفه مثبت یا خوشایند، نبودن عاطفه منفی یا ناخوشایند، زندگی بسیار رضایتمندانه و ادراک خُشنود کننده فرد از زندگی شادکامی و نشاط، حالتی است که در آن، شخص، تمایل به تغییر مثبت دارد و به تعبیر دیگر، نشاط یعنی سرزندگی و آمادگی برای پیشرفت.
روان انسان در مقابل عوامل بیرونی و درونی، واکنشهای مختلفی را از خود نشان می‏دهد که به آنها «هیجان» می‏گویند. یکی از جنبه‏های هیجان - که گاه مثبت‏اند و گاه منفی - ، «شادی» است که با واژه‏هایی چون: سرور، نشاط و خوشحالی، هم معناست. تعریفهای پراکنده‏ای از این هیجان شده است و در آنها «شادی» به: مجموع دردها، ترکیبی از عاطفه مثبت بالا و عاطفه منفی پایین، احساس مثبتی که ناشی از حسّ ارضا و پیروزی است، و ... معنا شده است.
به طور خلاصه می‏توان گفت: هر انسانی مطابق جهانبینی و اندیشه خویش، اگر به چیزهای مورد علاقه‏اش برسد، در خود، حالتی احساس می‏کند که «شادی» نام دارد. به بیان دیگر، شادی، نبود نگرانی و اندوه در قلب و ذهن انسان است.
عوامل مؤثّر بر شادی
مطالعات و پژوهشهای روانشناسان در سالهای اخیر، نشان می‏دهد که اگر مردم، عوامل شادی بخش نسبتاً پایدار (مانند همسر یا دوستانی مهربان و حمایت کننده، شغلی سالم و سازنده، برنامه تفریحی لذت بخش و منظم) را با شادیهای کوچک و گذرا (نظیر گرفتن نمره خوب یا تشویق کاری، رفتن به گردش یا مسافرتی کوتاه مدت) بیامیزند، به بالاترین درجه شادی نایل می‏شوند.
مدتهاست که ثابت شده خوشبختی به پول و امکانات زیاد، موقعیت اجتماعی بالا، زن یا مرد بودن، برخورداری از چهره‏ای زیبا و... بستگی ندارد؛ چرا که اگر نگوییم بسیاری از دارندگان عوامل یاد شده، دارای گرفتاریها و رنجهای بیشتری از مردم عادی هستند، می‏توان گفت که از نظر شادی پایدار درونی، امتیازی بر دیگران ندارند. پس شادکامی به چه خصوصیات و عواملی مربوط است؟
پژوهشهای تجربی، بر: صفات معینی از شخصیت، شغل متناسب با مهارتها، پیوندهای صمیمانه دوستی، و ایمان مذهبی تأکید می‏کنند. در میان صفات و خصلتهای شخصیت، اعتماد به نفس بالا، خوش‏بینی، برون‏گرایی و احساس و باورِ کنترل داشتن بر خود، اهمیت بیشتری دارند.
الف ـ عوامل اصلی
خانم الیزابت هارلوک، روان‏شناس معاصر، سه «میم» را عوامل اصلی شادی می‏داند: 1. محبوبیت، 2. مقبولیت، 3. موفقیت.
محبوبیت، یعنی دیگران را دوست داشته باشیم و دوستمان داشته باشند.
مقبولیت، یعنی مورد پذیرش دیگران بودن و انجام دادن تعهد و مسئولیتی مشخّص.
موفقیّت، یعنی موفّق بودن در کارها، بخصوص در کار و وظیفه اصلی و داشتن انگیزه برای موفقیّت.
ب ـ دیگر عوامل
در زیر به مهم‏ترین عوامل مؤثر بر شادی اشاره می‏کنیم:
1. ثروت: برخی از مطالعات به روشنی نشان داده‏اند که افراد ثروتمند، شادتر از مردم فقیر هستند، اگرچه این مطالعات نشان می‏دهند که داشتن ثروت نسبی (متوسط)، نسبت به ثروت زیاد، در ایجاد شادکامی، ارحجیّت دارد.
2. مذهب: پژوهشهای روانشناسان غربی نشان می‏دهد که افراد معتقد به خدا و جهان آخرت و تعالیم کتاب مقدّس، شادتر و برای زندگی، پرانگیزه‏ترند. همچنین افرادی که به طور مرتب به کلیسا می‏روند، شادتر از کسانی هستند که به کلیسا نمی‏روند.
3. سن: مطالعات قدیمی‏تر نشان می‏دهند که افراد جوان، شادتر هستند؛ امّا مطالعات اخیر، تفاوتی در اینکه مسن‏ترها شادترند یا جوان‏ترها، نشان نمی‏دهند. شاید این مسئله ناشی از این باشد که جوان‏ترها هم شادیها و هم ناشادیهای شدید خود را گزارش می‏دهند؛ امّا مسن‏ترها تنها به بیان شادکامیهای خود می‏پردازند.
4. جنس: اثر جنس بر روی شادکامی واضح‏تر است. زن و مرد در بهره‏مندی از شادکامی متفاوت نیستند. با این حال، ابراز سرخوشیِ آنها متفاوت است. زنان جوان، شادتر از مردان جوان هستند؛ امّا عکس آن درباره زنان و مردان مسن‏تر صادق است؛ یعنی زنان مسن، ناشادتر از مردان مسن هستند.
5. نژاد: در سیاه پوستان، شادی و شادکامی پایین‏تر از سفیدپوستان است. به دلیل تبعیض نژادی، شادکامی دو گروه از سیاهپوستان و سفیدپوستان، با هم نابرابر است: سیاهان تحصیل کرده و سفیدپوستانِ ثروتمند.
6. کار: شاید بیشتر از عوامل دیگر می‏توان پیش‏بینی کرد که بیکاری، ناشادی می‏آورد. اگر ما در طبقه شغلی خویش، هیچ کاری برای انجام دادن نداشته باشیم و بیکار باشیم، احساس رنج می‏کنیم و این مسئله منجر به کاهش شدید شادکامی در ما می‏شود.
7. خانواده: برخی پژوهشها نشان می‏دهند که افرادی که ازدوج کرده‏اند، نسبت به افراد مجرّد، از شادابی بیشتری برخوردارند. همچنین کسانی که در خانواده از آرامش و حمایت برخوردارند، شادترند.
8. فعالیتها و پیوندهای اجتماعی: تحقیقات، حاکی از آن است که افراد «فعّال» اجتماعی، در مقایسه با افراد «نسبتاً فعّال»، گرایش بیشتری به شادی دارند و حضور در اجتماع، بر سطح شادی افراد، نقش مثبت و مؤثّری دارد.
9. رویدادهای زندگی: مطالعات قدیمی روانشناسی، نشان می‏دهد که اتفاقات زندگی، به آنچه که مردمْ خودشان آن را مطلوب توصیف می‏کنند (به عبارت دیگر، با اعتماد به نفسشان) ارتباط بسیاری دارد. کسانی که خودشان را دوست دارند، شادتر هستند.
10. شخصیت: کسانی که روانْ‏رنجور هستند، از کنار آمدن بازندگی روزانه در رنج‏اند و بنا بر این، عجیب نیست که احساس شادمانی نکنند.
11. نگرش مثبت: ارتباط بین شادکامی و نگرش خوش‏بینانه نسبت به زندگی، نقش مهمّی در طرّاحی برنامه‏هایی دارد که برای افزایش شادکامی ارائه می‏شود.
12. هوش: جالب است که افراد باهوش، معمولاً به دلیل داشتن خصوصیّات شخصیتی دیگری که آنها را در موقعیّتهای اجتماعی به فعالیت وا می‏دارد، شاد هستند، نه به خاطر هوششان. به عنوان مثال، افراد باهوش، مخصوصاً در محیطهایی مانند دانشگاه، که داشتن هوش بالا ارزشمند است، شادند.
13. سلامت جسمانی: داشتن سلامت، ارتباط پیچیده‏ای با شادی دارد. سلامت می‏تواند شرط لازم (امّا نه کافی) برای شادی باشد. افراد سالم، اغلب شاد هستند؛ گرچه آن را گاه‏گاهی از طریق عوامل شادی‏زا به دست می‏آورند؛ امّا افراد ناسالم )بیمار( به دلیل عوامل متعدد، ناشادتر هستند. همچنین سوء تغذیه یا برنامه نامناسب غذایی یا بدخوابی و یا نداشتن تحرّک جسمی لازم می‏تواند به افسردگی فرد و از میان رفتن نشاط او کمک کند.
شادی‏آفرینی در خویش
برای افزایش شادی در افراد می‏توان راههایی را پیشنهاد کرد:
1. ایمان: مهم‏ترین عامل مسرّت‏انگیز، ایمان به خداست (ر.ک: سوره انعام، آیه 81 و 82). نداشتن نگرانی و اضطراب و رسیدن به اطمینان قلبی، اساس هر نوع شادی است و این میسّر نیست، مگر با ایمان به قدرت مطلقی که سرچشمه همه نیکیهاست (پیش از این نیز به تحقیقاتی درباره نقش مذهب، اشاره کردیم).
2 . رضایت و تحمّل: امام صادق(ع)فرموده است: «نشاط و شادی، در پرتو راضی بودن به رضای خدا و یقین به دست می‏آید و اندوه و غم در شک و ناخُشنودی از مقدّرات الهی حاصل می‏شود»
3 . پرهیز از گناه و نادیده گرفتن حقوق دیگران: پرهیز از گناه، در بیشتر مواقع، پرهیز از لذاید مادّی سطحی است؛ امّا برای انسان شادی‏آور است؛ زیرا روح انسان به گونه‏ای است که گاهی از «پرهیز» و «ریاضت معقول»، سرخوش می‏شود. نادیده گرفتن حقوق دیگران نیز به طور قطع، موجب ناآرامی وجدان آدمی خواهد شد و سرنوشت معنوی او را به مخاطره می‏اندازد.
4 . مبارزه با نگرانیها: اگر انسان بتواند نگرانیها و اندوهها را از خود دور کند، شاد است. کسانی که دچار دلهره و نگرانی باشند، از هیچ یک از امکانات زندگی، لذّتی نمی‏برند.
5 . تبسم و خنده: گرمی تبسّم و خنده کینه‏ها را از بین می‏برد و روابط انسانی را تعادل می‏بخشد. وقتی که ما می‏خندیم، همه چیز به نفع جسم و روح ما پیش می‏رود. حتی وقتی که انسان غمگین است، بهترین کار، این است که در برخورد با دیگران، خود را شاد نشان دهد و تبسّم نماید.
6 . شوخی: طبعیت انسان، شوخی را می‏پسندد و با آن شاد می‏شود؛ زیرا مزاح، برای مدتی تصویرهای پیاپی غمناک را قطع می‏کند و عناصر شادی بخش را در لایه‏های روانِ آدمی فرو می‏برد.
7 . بوی خوش: بوی خوش، نشاط می‏آورد. در روابط انسانها با یکدیگر نیز بوی خوش، عامل فرح‏انگیز مهمّی است و متقابلاً بوی بد، ناامید کننده و باعث افسردگی است.
8 . لباسهای روشن و تنوّع رنگها در محیط زندگی: رنگ روشن، شادی‏آفرین است و در شریعت، توجه زیادی به پوشیدن لباسهای روشن شده است. پیامبر(ص9 فرمود: «جامه سفید بپوشید که نیکوترین رنگهاست».همچنین پیشوایان ما از رنگهای متنوّع )زرد، قرمز، سفید، سبز، نارنجی، مشکی و...( در لباس و کفش و ابزارهای زندگی، استفاده می‏کرده‏اند.
9 . خودآرایی و محیطآرایی: آراستگی ظاهری انسان، عامل مهمّی در محبوبیت وی و جذب افراد به کردارهای پسندیده است.
10 . تحرّک جسمی و فکری روزانه: شادی ممکن است به وسیله تغییر نگرشها و یا شرایط اجتماعی دچار دگرگونی شود. عادت به یک برنامه ورزشی و مطالعاتی (مطالعه علمی همراه با تفکّر و تحلیل) و گفتگوی روزانه، با هدفِ داشتن آمادگی جسمی و متعادل نگه داشتن دستگاهها و اندامهای بدن و نیز فعّال نگه داشتن ذهن، می‏تواند بسیار سودمند باشد.
11 . مثبت نگریستن: ایجاد نگرش مثبت در خویش از طریق: خودسازی آگاهانه، تقویت امید به آینده و به لطف خداوند، یکی از رازهای شاد زیستن است. روانشناسان معتقدند که خوشبینی - که یک ویژگی شخصیتی به حساب می‏آید - می‏تواند شادی را افزایش دهد.
12 . داشتن الگوهای خوب و متعالی: به نظر می‏رسد که مطالعه گفته‏های پیشوایان و الگوگیری از زندگی آنان و دیگر انسانهای خوش‏بخت و موفق، بر شادابی می‏افزاید.
13 . رویکرد به ادبیات و هنر: ادبیات و هنر، علاوه بر تسکین دهنده بودن، به شکوفایی استعدادهای انسان و نیز افزایش مقبولیت وی کمک می‏کنند. به هر حال، نقش شعر خوب، موسیقی خوب، فیلم خوب و... در شادی بخشی، غیرقابل انکار است.
14 . بهره‏گیری متعادل از خُوشیهای زندگی: امام کاظم(ع) فرمود: «شبانه‏روزتان را به چهار قسمت تقسیم کنید: بخشی را به کار و تلاش اختصاص دهید؛ قسمتی را به عبادت خداوند بگذرانید، بخشی را در کسب دانش و بخش چهارم را در خوشیهای حلال و پسندیده صرف کنید و از چهارمی برای سه تای دیگر، کمک بگیرید».
15 . سیر و سفر و تفریح: امام صادق(ع) فرمود: «سفر کنید تا سالم باشید».از حضرت علی (ع) نیز روایت شده است که: «چنانکه بدنْ خسته می‏شود، روح نیز خسته و دلتنگ می‏گردد و هر دو به تفریح و استراحت نیاز دارند».
16 . حضور در جمع افراد شاد: حضور در جمع انسانهای شاد، موقعیتهایی را برای شاد بودن، فراهم می‏آورد. مجالس شادی، چنانچه خردمندانه و اخلاقی برگزار شوند، بهترین وسیله برای تجربه کردن روشهای به شادی رسیدن و نیز شاد ساختن دیگران است.
17 . تغذیه مناسب: پژوهشها نشان داده‏اند که صبحانه مناسب و حاوی مختصری موادّ قندی، سهم بسزایی در شادی روزانه دارد. همچنین برخی پروتئینهای موجود در گوشت و سبوس غلّات و همچنین گروه ویتامینهای «ب»، نقش مؤثری در شادی‏بخشی و پیشگیری از افسردگی دارند (درست به عکس غذاهای حاوی کافئین، مثل چای و قهوه). نقش سبزیجات و میوه‏ها (بویژه سیب و پرتقال و زیتون) و شیر تازه در افزایش نشاط، غیرقابل انکار است.
18 . خواب کافی: مهم نیست که چه‏قدر می‏خوابیم. مهم، این است که از بیداری‏مان خوب استفاده کنیم. پس لازم است که خوابمان منظّم باشد و زیادی نخوابیم (که تنبلی و بی‏مسئولیتی می‏آورد) و کم نخوابیم (که موجب اختلال در فعالیتهای بیداری می‏شود).
19 . امید به آینده: امام حسن(ع) فرموده است: «برای دنیا چنان تلاش کن که گویا همیشه زنده‏ای، و برای آخرت، چنان مهیّا شود که گویا فردا به سویش پرمی‏کشی». ناامیدی، گناهی بزرگ است و از کسانی سَر می‏زند که با خداوند، بیگانه‏اند و نشاط «توکّل» در آنها نیست.
شادی بخشی به دیگران
سرّ طربناکی دائمی عارفان را در این دانسته‏اند که آنها هر روز و هر ساعت، در پی ارتقای علمی و اخلاقی خویش و جامعه خویش‏اند. امروز و دیروزشان یکی نیست. و از آنجا که تعلقات کمتری در دنیا دارند، سبکبارترند و گرفتاریهایشان کمتر است. دیگر انسانها را دوست می‏دارند و به یاری آنها می‏شتابند. روابط ساده و صمیمانه‏ای با دیگران دارند و... خلاصه چنان روح فعال و پرشتابی دارند که غم در آن نمی‏پاید.
پس باید پذیرفت که شادی پایدار، آسان به دست نمی‏آید و شادمانگی، نتیجه یک تلاش واقعی و آگاهانه و در نتیجه، قابل انتقال به دیگران است. بدین ترتیب، باید باور داشت که شاد بودن، هنر است و شاد ساختن، هنری بزرگ‏تر؛ هنری که آموختنش وظیفه انسانی و اسلامیِ ماست.
اهتمام به رفع مشکلات و رنجهای دیگران، گوش شنوا داشتن و سنگ صبور دیگران شدن، صبوری در برابر ناملایمات و عدم انتقال اندوه یا خشم خویش به دیگران، شوخ طبعی، خوشرویی و خوش سخنی را می‏توان ساده‏ترین راههای شادی بخشی دانست.
آراستن و پیراستن محیط کار و زندگی و نظم بخشیدن به آن، خودآرایی، خوشبو ساختن خویش و محیط خویش، ایجاد گروههای فکری و ورزشی، به راه انداختن سفرهای علمی و تفریحی، حلّ مشکلات فکری دیگران، و... نیز راههای ساده دیگری برای شاد ساختن دیگران‏اند.
آیا باید منتظر «شادی» بود؟
اساساً خلقت هستی و انسان به گونه‏ای است که شادی‏هایی برای آدمی فراهم می‏آورد: بهار طرب‏انگیز، طلوع خورشید، صبح پرلطافت، آبشارهای زیبا، گلهای رنگارنگ، ازدواج و پیوند دو انسان و بسیاری دیگر از پدیده‏های جهان، برای انسان، شادی‏آور و مسرّت‏خیز است.
برخی در پاسخ به سؤال «عوامل شادی آفرین کدام‏اند؟»، می‏گویند: نباید عوامل شادی آفرین را مشخص کرد؛ چون اگر به شادی بیندیشی، در واقع، شادی را از بین برده‏ای.
این سخن، درست نیست؛ چون اگر انسان برای هر کاری آگاهی نسبی داشته باشد، مسلّطتر می‏تواند آن کار را انجام دهد. کسانی که به دنبال کسب شادی‏اند، بیش از دیگران، فرصت دستیابی به آن را پیدا می‏کنند.
پاسخ اکثر مردم به سؤالِ پیش گفته، «داشتن ثروت، شهرت و قدرت» است و از این میان، تأکید بر شادی افزاییِ «امکانات و ثروت»، بیش از عوامل دیگر است. با این همه، به تجربه ثابت شده است که ثروت به تنهایی شادی نمی‏آورد. جوانه‏های شادی را باید در قلب و ذهن و نگاه انسان، جستجو کرد.
فواید شادی
شادابی، حالتی درونی است که بر اندیشه‏ها و رفتار آدمی تأثیر می‏گذارد و زندگی را از خُمود و ایستایی باز می‏دارد و سبب تجدید قوا برای ادامه حرکت تکاملی می‏شود. در پرتو شادی است که انسان می‏تواند به خودسازی بپردازد و در اجتماع، نقش سازنده‏ای ایفا کند و از حالت منفعل به حالت فعّال درآید. در فواید شادی می‏توان به امید بخشیدن به آدمهای غمگین و خسته و تهیدست و یا تسکین دردها و کاستن از رنجهای جامعه خویش اشاره کرد.  آری! با شادی، زندگی انسان، معنا می‏یابد و ناکامی و ناامیدی و ترس و نگرانی بی‏اثر می‏شود.